Özel İspat Sorunları
Rıza Kavramı ve İspatı
Rıza kavramı, cinsel saldırı suçunun en karmaşık unsurlarından biridir. Rızanın varlığı veya yokluğunun belirlenmesi, somut olayın tüm şartları değerlendirilerek yapılır. Rızanın açık ve kesin olması, özgür irade ile verilmesi ve sürekli olması gerekir. Mağdurun "hayır" demesi, rızanın olmadığını göstermesi bakımından yeterlidir.
Zımni rıza iddiaları, savunma tarafından sıkça ileri sürülmektedir. Ancak mahkemeler, davranış kalıpları, sözel ifadeler ve beden dili gibi unsurları bütünsel olarak değerlendirerek rızanın varlığına karar vermektedir. Pasif kalma veya fiziksel direniş göstermemenin rıza anlamına gelmediği, her somut olay bakımından mağdurun fiziksel gücü, fail ile arasındaki güç farkı, olayın geçtiği yer ve zaman gibi faktörlerin dikkate alınması gerektiği kabul edilmektedir.
Rızanın geri alınması durumu da önemli bir sorundur. Önce verilen rızanın eylemler devam ederken geri alınması veya daha ileriye götürülmesine rıza gösterilmemesi halinde eylem cinsel saldırı suçunu oluşturacaktır. Bu durumun ispatlanmasında mağdurun beyanı ile birlikte objektif deliller ve tanık beyanları değerlendirilir.
Cebir, Tehdit ve Hile Unsurları
Fiziksel zorlama delilleri, cebir unsurunu ispat etmek için toplanması gereken en somut kanıtlardır. Adli tıp muayenesinde tespit edilen travma izleri, savunma yaralanmaları ve fiziksel güç kullanımına işaret eden bulgular bu kapsamda değerlendirilir. Cebirde mağdurun direncini kıracak düzeyde fiziksel güç kullanılması yeterli olup, aşırı güç kullanımı durumunda kasten yaralama suçundan da ceza verilir.
Psikolojik baskının ispatı daha karmaşıktır. Tehdit, mağdurun serbest hareket edebilme olanağını ortadan kaldırmak maksadıyla kişinin huzurunu bozma, endişelendirme veya güvensizlik duygusu meydana getirme şeklinde tanımlanır. Bu tehdidin gerçekleşme olasılığı ve mağdur üzerindeki etkisi değerlendirilir.
Hilekar davranışların tespitinde failin kandırıcı yöntemler kullanması söz konusudur. İçkisine ilaç katma, uyuşturucu madde verme, hipnotizma etme gibi yöntemlerle mağdurun direnç gösteremeyecek hale getirilmesi hile kapsamında değerlendirilir. Bu durumların ispatlanmasında toksikolojik analizler ve uzman hekim raporları kritik öneme sahiptir.
Zaman Aşımı ve Gecikmeli Şikayetler
Geç bildirimin nedenleri genellikle travmanın ağırlığı, toplumsal baskı, faile karşı korku ve adalet sistemine güvensizlik ile açıklanmaktadır. Cinsel travma sonrası stres bozukluğu nedeniyle mağdurların uzun süre sessiz kalması literatürde kabul gören bir durumdur.
Delillerin zamanla kaybolması, geç bildirilen vakalarda en büyük sorundur. Fiziksel deliller kısa sürede kaybolurken, dijital deliller de zaman geçtikçe erişilemez hale gelebilir. Bu nedenle ilk bildirim yapıldığı andan itibaren hızlı ve etkili delil toplama sürecinin başlatılması kritik önem taşır.
Travmanın ispat üzerindeki etkileri kapsamında travma sonrası stres bozukluğu belirtilerinin olay ile uyumlu olması delil değeri taşıyabilir. Psikolog ve psikiyatrist raporları, travmanın olayla ilişkisi ve zaman çizelgesi hakkında bilgi sağlayabilir.
Yargılama Sürecinde Dikkat Edilecek Hususlar
Ön İnceleme Aşaması
Kolluk kuvvetlerinin rolü, delil toplama sürecinin ilk ve en kritik aşamasıdır. İlk müdahale eden polislerin olay yeri incelemesi, acil tıbbi müdahale organizasyonu ve delil koruma tedbirleri alması gerekmektedir. Mağdur ile ilk görüşmede empatik yaklaşım sergilenmesi, hem mağdurun psikolojik durumu hem de ifade kalitesi açısından önemlidir.
İlk delil toplama aşamasında kanıt zincirinin oluşturulması ve delil bütünlüğünün korunması için gerekli teknik ve hukuki tedbirlerin alınması zorunludur. Fotoğraflama, örnekleme ve raporlama işlemlerinin usul hükümlerine uygun yapılması, delillerin mahkemede kabul edilebilirlik şartını sağlar.
Mağdurun korunması için güvenlik tedbirleri alınması, özellikle failin serbest olduğu durumlarda hayati önem taşır. Tedbir kararları, koruma tedbirleri ve mağdur destek programları bu aşamada devreye girmelidir.
Kovuşturma Aşaması
Savcılık makamının ispat stratejisi, toplanan delillerin hukuki analizi ve eksik delillerin tamamlanması için gerekli araştırma faaliyetlerini kapsar. İddianame hazırlığı aşamasında delil-suç unsuru uyumu değerlendirilerek en güçlü iddianame hazırlanmalıdır.
Ek delil toplama faaliyetleri kapsamında bilirkişi incelemesi talep edilmesi, tanık tespiti ve teknik incelemeler yapılması gerekebilir. Delil yetersizliği durumunda takipsizlik kararı verilebileceği gibi, ek süre talep edilerek soruşturma derinleştirilebilir.
Bilirkişi incelemelerinin yönlendirilmesinde adli tıp, psikoloji, teknoloji ve diğer uzmanlık alanlarından en uygun uzmanlar seçilmelidir. Bilirkişi sorularının net ve somut olması, rapor kalitesini doğrudan etkilemektedir.
Yargılama Aşaması
Duruşma stratejilerinde mağdur ifadesi, tanık dinletilmesi ve bilirkişi raporlarının değerlendirilmesi süreci titizlikle planlanmalıdır. Çapraz sorgu aşamasında mağdurun tekrar mağdur edilmemesi için mahkeme başkanının etkili yönetimi gereklidir.
Savunma haklarının korunması kapsamında sanığın savunma hakkı, lehine delil arama ve tanık çağırma hakları tam olarak kullandırılmalıdır. Adil yargılanma hakkı ile mağdur hakları arasındaki denge mahkemece gözetilmelidir.
Mahkemenin takdir yetkisi, delillerin takdiri ve vicdani kanaat oluşturulması sürecinde önemli rol oynar. Şüpheden sanık yararlanır ilkesi ile güçlü delil gereksinimi arasındaki denge kurulmalıdır.
İspat Güçlükleri ve Çözüm Önerileri
Yaygın Sorunlar
İki kişi arasında geçen olaylarda objektif tanık bulunmaması durumunda mahkeme mağdur beyanı ile sanık savunması arasında tercih yapmak zorunda kalır. Bu durumda yan deliller, davranış kalıpları ve olay öncesi-sonrası gelişmeler kritik önem kazanır.
Geç bildirimin getirdiği zorluklar hem delil kayıpları hem de toplumsal önyargılar nedeniyle önemli sorunlardır. "Neden hemen şikayet etmedi?" sorusu, travma literatürü ve uzman bilirkişi raporları ile açıklanmalıdır. Travma sonrası davranış kalıplarının normal olduğu konusunda toplumsal bilinç artırılmalıdır.
Toplumsal önyargıların etkisi, özellikle mağdur suçlama eğilimleri ve cinsel suçlara yönelik önyargılar yargılama sürecini olumsuz etkileyebilir. Hâkim ve jüri eğitimi, toplumsal farkındalık programları ve medya etiği konularında çalışmalar yapılmalıdır.
Hukuki Çözümler
İstinaf sisteminin rolü, ilk derece mahkemesi kararlarının yeniden değerlendirilmesi imkânı sunmaktadır. Delil değerlendirmesinde farklı yaklaşımlar ve hukuk sorunu tespiti durumunda üst mahkeme denetimi önemli fırsatlar yaratmaktadır.
Nitelikli Hallerin İspatı
Ağırlaştırıcı Nedenler
Silah kullanımı halinde tehdit unsurunun güçlenmesi ve mağdurun direncinin kırılmasının kolaylaşması nedeniyle daha ağır ceza öngörülmektedir. Silahın türü, kullanım şekli ve mağdur üzerindeki etkisi değerlendirilerek ispat süreci yürütülür.
Birden fazla fail durumunda müşterek faillik ile iştirak arasındaki ayrım önemlidir. Ortak hakimiyet kurulup kurulmadığı, suç ortaklarının eylem üzerindeki rolleri ve katkıları değerlendirilerek sorumluluk belirlenir.
Hısımlık ilişkisi durumunda güven ilişkisinin kötüye kullanılması ve mağdurun savunmasızlığı dikkate alınır. Aile içi cinsel istismar vakalarında özel hassasiyet gösterilmesi ve mağdur koruması öncelikli hale gelir.
Nüfuz kötüye kullanımı halleri kamu görevi, hizmet ilişkisi veya hiyerarşik üstünlük durumlarında söz konusudur. İşyerinde cinsel saldırı vakaları bu kapsamda değerlendirilerek ağırlaştırıcı neden uygulanır.
Neticesi Sebebiyle Ağırlaşmış Haller
Beden ve ruh sağlığının bozulması durumunda travmanın ağırlığı ve kalıcılığı uzman hekim raporları ile belirlenir. Post-travmatik stres bozukluğu, depresyon, anksiyete bozuklukları ve fiziksel yaralanmalar bu kapsamda değerlendirilir.
Ölüm veya bitkisel hayat durumunda nedensellik bağının kurulması kritik önem taşır. Failin bu ağır neticeye en azından taksirle neden olması ve öngörebilir olması gerekir. Adli tıp raporları ve uzman görüşleri bu aşamada belirleyici rol oynar.
Nedensellik bağının ispatında doğrudan neden, dolaylı neden ve katkı nedenlerin ayrımı yapılarak failin sorumluluğu belirlenir. Mağdurun önceki sağlık durumu, olay sonrası gelişmeler ve tedavi süreci kapsamlı olarak incelenir.
